La passion de elhadj

Pour ceux qui ont eu une vision de l’enfer, comme Soeur Lucie à Fatima raconte, cette vision devient un moteur terrible (c’est le mot pour le dire) de travailler à sa propre sainteté. C’est une grâce spéciale que Dieu fait à certaines personnes qu’il veut attirer à son service.

“Chaque jour, je suis en communication avec Dieu”

« C’est un moment très dur pour moi. Ils demandent brusquement des preuves de vie et je t’écris mon âme couchée sur ce papier. Je vais mal physiquement. […] J’ai l’appétit bloqué, je perds mes cheveux par poignées. Je n’ai envie de rien. Je crois que c’est la seule chose bien, je n’ai envie de rien car ici, dans cette jungle, l’unique réponse à tout est “non”. Il vaut mieux donc n’avoir envie de rien pour demeurer au moins libre de désirs. Cela fait trois ans que je demande un dictionnaire encyclopédique pour lire, apprendre, maintenir vive la curiosité intellectuelle. Je continue à espérer qu’au moins par compassion ils m’en procureront un, mais il vaut mieux ne pas y penser. Chaque chose est un miracle, même t’entendre chaque matin car ma radio est très vieille et abîmée. […] Je veux te demander, Mamita Linda, que tu dises aux enfants de m’envoyer trois messages hebdomadaires. […] Rien de transcendant, juste ce qui leur viendra à l’esprit et ce qu’ils auront envie d’écrire […]. C’est ce qui me donne le plus de bonheur. C’est l’unique information vitale, transcendante, indispensable, le reste ne m’importe plus […].

« Comme je te disais, la vie ici n’est plus la vie, c’est un gaspillage lugubre de temps. Je vis ou survis dans un hamac tendu entre deux piquets, recouvert d’une moustiquaire, avec une tente au-dessus, qui fait office de toit et me permet de penser que j’ai une maison. J’ai une tablette où poser mes affaires, c’est-à-dire mon sac à dos avec mes vêtements et la Bible qui est mon unique luxe. Tout est prêt pour partir en courant. Ici rien n’est à soi, rien ne dure, l’incertitude et la précarité sont l’unique constante. A tout moment, ils peuvent donner l’ordre de paqueter, et on doit dormir dans n’importe quel recoin, comme n’importe quel animal […].

« Les marches sont un calvaire, car mon équipement est très lourd. […] Ils m’ont pris le jean que Mélanie m’avait offert pour Noël, que je portais quand ils m’ont pris. L’unique chose que j’ai pu garder est la veste, cela a été une bénédiction, car les nuits sont glacées et je n’ai rien eu de plus pour me couvrir. Avant, je profitais de chaque bain dans le fleuve. Comme je suis la seule femme du groupe, je dois y aller presque totalement vêtue : short, chemise, bottes. Avant j’aimais nager dans le fleuve, mais maintenant je n’ai même plus le souffle pour. […] J’avais pris l’habitude de consacrer deux heures par jour à faire de l’exercice. Je m’étais fabriqué un petit escabeau de step d’où monter et descendre. Mais depuis qu’ils ont séparé les groupes, je n’ai plus l’envie ni l’énergie de faire quoi que ce soit. Je fais un peu d’étirements car le stress me bloque le cou et cela fait très mal. […]

« Je fais en sorte de rester silencieuse, je parle le moins possible pour éviter les problèmes. La présence d’une femme au milieu d’hommes prisonniers depuis huit à dix ans est un problème […]. Lors des inspections, ils nous privent de ce que nous chérissons le plus. Une lettre de toi, les dessins d’Anastasia et Stanislas [les neveux d’Ingrid, ndlr], les photos de Mélanie et Lorenzo, le scapulaire de mon papa, un programme de gouvernement en 190 points, ils m’ont tout pris. Chaque jour, il me reste moins de moi-même. […]

« Il est important que je dédie ces lignes à ces êtres qui sont mon oxygène, ma vie. A ceux qui me maintiennent la tête hors de l’eau, qui ne me laissent pas couler dans l’oubli, le néant et le désespoir. Mes enfants, Astrid [sa sœur] et mes petits garçons, Fab [Fabrice Delloye], tata Nancy et Juanqui [Juan Carlos, son mari]. Chaque jour, je suis en communication avec Dieu, Jésus et la Vierge […]. Ici, tout a deux visages, la joie vient puis la douleur. La joie est triste. L’amour apaise et ouvre de nouvelles blessures… c’est vivre et mourir à nouveau.

« Pendant des années, je n’ai pas pu penser aux enfants, et la douleur de la mort de mon papa accaparait toute ma capacité de résistance. Je pleurais en pensant à eux, je me sentais asphyxiée, incapable de respirer. En moi, je me disais : “Fab est là, il veille à tout, il ne faut pas y penser ni même penser.” Je suis presque devenue folle avec la mort de mon papa. Je n’ai jamais su comment cela s’est passé, qui était là, s’il m’a laissé un message, une lettre, une bénédiction. […]

« Je n’ai pas entendu de messages jusqu’à ce qu’ils me mettent dans le groupe de Lucho, Luis Eladio Pérez [un sénateur libéral capturé en juin 2001, ndlr], le 22 août 2003. Nous avons été de très bons amis, nous avons été séparés en août. Mais durant ce temps, il a été mon soutien, mon protecteur, mon frère […].
« Happy Birthday »

« Je me nourris des images que je garde de mes enfants. A chaque anniversaire, je leur chante le Happy Birthday. Je demande à ce qu’ils me laissent faire un gâteau. Mais depuis trois ans, ils ne me le permettent plus. Ça m’est égal, s’ils m’apportent une galette ou le repas ordinaire de riz et de haricots, je me figure que c’est un gâteau et je leur célèbre dans mon cœur, leur anniversaire. A ma Melelinga [Mélanie], mon soleil de printemps, ma princesse de la constellation du cygne, à elle que j’aime tant, je veux te dire que je suis la maman la plus fière de cette terre […]. Et si je devais mourir aujourd’hui, je partirais satisfaite de la vie, en remerciant Dieu pour mes enfants. Je suis heureuse pour ton master à New York. C’est exactement ce que je t’aurais conseillé. Mais attention, il est très important que tu fasses ton DOCTORAT. […] Mélanie, je t’ai toujours dit que tu étais la meilleure, bien meilleure que moi, une sorte de meilleure version de ce que j’aurais voulu être. C’est pourquoi […] je te demande, mon amour, que tu te prépares à arriver au sommet.

« A mon Lorenzo, mon Loli Pop, mon ange de lumière, mon roi des eaux bleues, mon chief musician qui me chante et m’enchante, au maître de mon cœur, je veux dire que depuis qu’il est né jusqu’à aujourd’hui, il a été ma source de joies. Tout ce qui vient de lui est du baume pour mon cœur, tout me réconforte, tout m’apaise […]. J’ai enfin pu entendre sa voix, plusieurs fois cette année. J’en ai tremblé d’émotion. C’est mon Loli, la voix de mon enfant, mais il y a déjà un autre homme dans cette voix d’enfant. Un enrouement d’homme-homme, comme celle de mon papa […]. L’autre jour, j’ai découpé une photo dans un journal arrivé par hasard. C’est une publicité pour un parfum de Carolina Herrera 212 Sexy men. On y voit un jeune homme et je me suis dit : mon Lorenzo doit être comme ça. […] La vie est devant eux, qu’ils cherchent à arriver le plus haut. Etudier est grandir […].

« A mon Sébastien [fils du premier mariage de Fabrice Delloye, ndlr], mon petit prince des voyages astraux et ancestraux. J’ai tant à te dire ! Premièrement que je ne veux pas partir de ce monde sans qu’il sache bien que ce ne sont pas deux, mais trois enfants d’âme que j’ai […]. J’ai décidé que ma couleur favorite était le bleu de tes yeux […]. Si je venais à ne pas sortir d’ici, je te l’écris pour que tu le gardes dans ton âme, mon Babon adoré, et que tu comprennes ce que j’ai compris quand ton frère et ta sœur sont nés : je t’ai toujours aimé comme le fils que tu es et que Dieu m’a donné. […]
« Tant de personnes à remercier »

« Je sais que Fab a beaucoup souffert à cause de moi. Mais que sa souffrance soit allégée de savoir qu’il a été une source de paix pour moi. […] Dis à Fab que sur lui, je m’appuie, sur ses épaules, je pleure, qu’il est mon soutien pour continuer à sourire de tristesse, que son amour me rend forte. Parce qu’il fait face aux besoins de mes enfants, je peux cesser de respirer sans que la vie ne me fasse trop mal. […]

« A mon Astrica [sa sœur Astrid], tant de choses que je ne sais par où commencer. Tout d’abord, lui dire que “sa feuille de vie” m’a sauvée pendant la première année de captivité, pendant l’année de deuil de mon papa […]. J’ai besoin de parler avec elle de tous ces moments, de la prendre dans mes bras et de pleurer jusqu’à ce que se tarisse le puits de larmes que j’ai dans mon cœur. […] Je l’ai entendue plusieurs fois à la radio. J’éprouve beaucoup d’admiration pour son expression impeccable, pour la qualité de sa réflexion, la maîtrise de ses émotions, l’élégance de ses sentiments. […]

« Mamita, il y a tant de personnes que je veux remercier de se souvenir de nous, de ne pas nous avoir abandonnés. Pendant longtemps, nous avons été comme les lépreux qui enlaidissaient le bal. Nous, les otages, ne sommes pas un thème “politiquement correct”, cela sonne mieux de dire qu’il faut un front de fermeté face à la guérilla même s’il faut sacrifier quelques vies humaines. Face à cela, le silence. Seul le temps peut ouvrir les consciences et élever les esprits. Je pense à la grandeur des Etats-Unis, par exemple. Cette grandeur n’est pas le fruit de leur richesse en terres ou en matières premières, mais plutôt le fruit de la grandeur d’âme des dirigeants qui ont modelé cette nation. Quand Lincoln a défendu le droit à la vie et à la liberté des esclaves noirs en Amérique, il a aussi dû faire face à beaucoup de Floridas et Praderas [municipalités demandées par les Farc pour la zone démilitarisée, ndlr]. A de nombreux intérêts économiques et politiques qui se jugeaient supérieurs à la vie et à la liberté d’une poignée de Noirs. […]

« En Colombie, il nous faut encore réfléchir à d’où nous venons, à qui nous sommes et où nous voulons aller. J’aspire à ce qu’un jour nous ayons la soif de grandeur qui fait surgir les peuples du néant pour atteindre le soleil. Quand nous serons inconditionnels face à la défense de la vie et de la liberté des nôtres, quand nous serons moins individualistes et plus solidaires, moins indifférents et plus engagés, moins intolérants et plus compatissants. Alors, ce jour-là, nous serons la grande nation que nous voulons tous être. Cette grandeur est là endormie dans les cœurs. Mais les cœurs se sont endurcis et pèsent tant qu’ils ne nous permettent pas des sentiments élevés. Mais il y a beaucoup de personnes que je voudrais remercier car ils ont contribué à réveiller les esprits et à faire grandir la Colombie. Je ne peux pas tous les mentionner [elle cite alors l’ex-président Lopez et “en général, tous les ex-présidents libéraux”, Hernan Echevarria, les familles des députés du Valle, monseigneur Castro et le père Echeverri, ndlr].

« Mamita, hélas, ils viennent demander les lettres. Je ne vais pas pouvoir écrire tout ce que je veux. A Piedad [Cordoba, une médiatrice colombienne, ndlr] et à Chávez, toute, toute mon affection et mon admiration. Nos vies sont là, dans leur cœur, que je sais grand et valeureux. [Suivent cinq paragraphes de remerciements, notamment adressés au président vénézuélien, Hugo Chávez, ndlr].
« La France a été le phare »

« Mon cœur appartient aussi à la France […]. Quand la nuit était la plus obscure, la France a été le phare. Quand il était mal vu de demander notre liberté, la France ne s’est pas tue. Quand ils ont accusé nos familles de faire du mal à la Colombie, la France les a soutenues et consolées. Je ne pourrais pas croire possible de sortir un jour d’ici si je ne connaissais pas l’histoire de la France et de son peuple. […] J’aime la France de toute mon âme […], j’admire la capacité de mobilisation d’un peuple qui, comme disait Camus, sait que vivre, c’est s’engager. […] [Puis s’adressant à Jacques Chirac et Dominique de Villepin] : toutes ces années ont été terribles mais je ne crois pas que je serais encore vivante sans l’engagement qu’ils nous ont apporté à nous tous qui, ici, vivons comme des morts. […] Je sais que ce que nous vivons est plein d’inconnues, mais l’histoire a ses temps propres de maturation et le président Sarkozy est sur le méridien de l’Histoire. Avec le président Chávez, le président Bush et la solidarité de tout le continent, nous pourrions assister à un miracle. Durant des années, j’ai pensé que tant que j’étais vivante, tant que je continuerais à respirer, je devais continuer à espérer. Je n’ai plus les mêmes forces, cela m’est très difficile de continuer à croire, mais je voudrais qu’ils sachent que ce qu’ils ont fait pour nous a fait la différence. Nous nous sommes sentis des êtres humains. Merci […]. »

Il y a du nouveau dans le champs de la théologie:

Une theologie de la communication

Dieu s’autocommunique.

Zie bijlage.

Hoe het begon

Het ontstaan van het diaconaat kent zijn oorsprong reeds in de eerste christengemeenschappen.Doorheen de eeuwen heen heeft het diaconaat een hele evolutie gekend binnen de kerk. Na het Tweede vaticaans Concilie van 1965 kreeg het diaconaat de vorm die we vandaag kennen

Reeds in het Nieuw Testament
Het diaconaat is een kerkelijk ambt, dat reeds in het Nieuw Testament betuigd is en op de apostelen teruggaat. In het verhaal van de aanstelling van “de zeven” door de apostelen (Hand.6,1-6) lijken twee herinneringen in elkaar geschoven te zijn. Enerzijds de herinnering aan een zekere verzelfstandiging van de griekssprekende gemeente van Jeruzalem, waarvan “de zeven” (in parallel met “de twaalf?) door de apostelen als de verantwoordelijke leiders worden erkend en bevestigd. Anderzijds de instelling door de apostelen van een nieuw ambt, waarin een deel van de eigen zending van het apostelambt wordt doorgegeven aan zeven "helpers”, die speciaal worden belast met de zorg voor de armen (“de weduwen”) en waardoor de apostelen zelf vrijkomen voor wat zij op dat moment als hun prioritaire taak aanzien: “het gebed en de bediening van het woord”. De latere kerkelijke traditie zal terecht teruggrijpen naar dit verhaal uit de Handelingen.
In het opschrift van de brief van Paulus aan de Filippiërs worden “de diakens” naast “de episkopoi” apart vernoemd (Fil.1,1), maar het is vooral in de eerste brief aan Timotheüs (3,8-13) dat de diakens in alle klaarte naar voren komen als dragers van een eigen en geprofileerd kerkelijk ambt. Uit de eisen die hun worden gesteld, lijkt wel dat hun voornaamste taak toen gezien werd als een deelname aan de leiding van de lokale kerkgemeenschappen, met een speciale bevoegdheid voor de caritatieve zorg van de gemeenschap – want ze mogen niet “belust zijn op winstbejag” (v.8) – maar ook met een taak van verkondiging van het geloof (v. 13). Het feit dat zij “een proeftijd” (v. 10) moeten doormaken, laat ook vermoeden dat zij met een publieke act in hun ambt werden aangesteld.
Uit de brieven van Ignatius van Antiochië, gestorven vóór 117, vernemen we hoe in de zeer belangrijke kerk van Syrië op dat ogenblik de diakens behoren tot de drievoudige kerkelijke hiërarchie, onder de bisschoppen en de priesters. Het is deze ordening welke zich heeft doorgezet in de Kerk van Oost en West en die de rooms-katholieke Kerk uitdrukkelijk als een op de apostelen teruggaande en door God gewilde ordening beschouwt (“van goddelijke oorsprong”).
In zijn brief aan de christenen van Rome schrijft Paulus een aanbeveling voor “Phebe, onze zuster, die ‘diakonos’ is van de kerk in Kenchreë” en die “voor velen, ook voor mij, een bijstand is geweest” (Rom.16,1-2). Waarschijnlijk is de term ‘diakonos1 ook hier niet louter in zijn algemene betekenis gebruikt, maar als titel van een kerkelijk ambt. Dit betuigt dat de apostolische kerk ook vrouwelijke “diakonoi” kende. Wat hun taak was, is evenwel niet zo duidelijk en in de drievoudige hiërarchische structuur van de kerk zijn ze alleszins niet opgenomen.

In de Kerk van de oudheid
In de kerk van de oudheid bekleedden de diakens een levend en heel belangrijk ambt. Zij vervulden er allerlei diensttaken van geestelijke en materiële aard. Niet in het minst in de eucharistische bijeenkomsten van de gemeente, waar ze de ordedienst waarnamen, de lezingen – alleszins de evangelielezing – verzorgden, de offergaven aanbrachten, hielpen bij de uitdeling van de communie, in het bijzonder bij de bekercommunie, aan afwezigen en zieken de heilige communie brachten, de oproepen tot het volk richtten en zo de brug tussen voorganger en volk vormden. Even belangrijk was de rol van de diakens in de doopliturgie en de voorbereiding van het doopsel. Zo hadden ze dus ook de taak van catechisten.
Buiten de liturgische diensten hadden de diakens de leiding van de kerkelijke caritas en het beheer van de kerkelijke goederen. Reeds Ignatius van Antiochië herinnert er de diakens aan, dat zij niet alleen “dienaars voor spijs en drank” zijn, maar “dienaars van de kerkgemeenschap”. En in het geschrift “De Herder” van Hermas wordt uitgevaren tegen de slechte diakens, die zich “in dienst van de weduwen… een fortuin hebben gemaakt”!
Te vermelden is ook dat er zeker in de Kerk van het Oosten nog lang sprake is van vrouwelijke diakens (sinds de tweede eeuw met eigen term: ‘diakonissa’), die eigen diensttaken vervulden, onder andere bij het doopsel van vrouwen.

Verval van het diaconaat
In de Middeleeuwen en sinds die tijd tot voor kort was het diaconaat verschrompeld tot een ritueel vastgelegde liturgische taak en tot een doorgangsambt naar het priesterschap. Dit ‘verval’ van het diakenambt was echter reeds in de Oudheid begonnen.
De centrale liturgische functie van de diaken was reeds in de Oudheid uitgesplitst of gespreid over “de lagere wijdingen”. Zo waren er rond het midden van de derde eeuw in de kerk van Rome naast zeven diakens ook nog zeven subdiakens, tweeënveertig akolieten en tweeënvijftig exorcisten, lectoren en ‘deurwachters’. Maar later zijn veel van die functies ook overgenomen door niet gewijde acolieten, ceremoniemeesters, zangers en kosters.
De caritatieve taken van de diakens waren eveneens sinds lang overgenomen door de monniken en later door de actieve religieuzen, maar ook door confrerieën en andere kerkelijke stichtingen, al dan niet in samenwerking met of zelfs onder het gezag van burgerlijke instanties.
De leidinggevende functies van de diakens waren intussen opgenomen door de priesters. In Rome zelfs door kardinalen.

Varianten van het diaconaat
Reeds in de vierde eeuw organiseerde het jonge monnikendom van Egypte de dienst aan de armen (“de diaconie”) door in elk klooster een deugdzaam monnik aan te duiden, belast met het uitdelen van levensmiddelen aan de armen, als vrijwillige gaven naar het klooster gebracht door gelovigen uit de omgeving. Aan het hoofd van deze monastieke caritas stond een “diakoètès”, bijgestaan door enkele andere broeders en soms ook door leken.
Uit die kleinere initiatieven ontstonden in Egypte reeds in de zesde eeuw broederschappen, die door de staat gesubsidieerd werden met leveringen in natura van graan. En zo had weldra niet alleen elk klooster, maar ook elk diocees zijn “diaconie” of “armendienst”.
Vanuit Egypte verspreidde zich deze “diaconie” in de Kerk van Oost en West. In Rome verscheen deze vorm pas tegen het einde van de zevende eeuw en werd later ook weer door andere vormen vervangen. Aan de leiding stond een “pater diaconiae” (niet noodzakelijk een diaken!), bijgestaan door monniken die in verbinding met de armen stonden.

Herstel door Vaticanum II
Eigenlijk had reeds het Concilie van Trente een besluit uitgevaardigd waarbij het mogelijk was het diaconaat te herstellen als een eigenstandig sacramenteel ambt, maar dit besluit had nergens weerklank of opvolging gekregen.
In de jaren vóór het Concilie was deze gedachte echter opnieuw naar boven gekomen en wel vanuit heel verscheidene hoeken, zowel vanwege theologen als vanwege pastorale en missionaire verantwoordelijken. Ook de romeinse Congregaties hielden zich toen reeds met de vraag bezig. Paus Pius XII had aangedrongen op studies hieromtrent, maar verklaarde in 1957 het probleem nog niet rijp. Wel wees hij het begrip “lekendiakens” af en stelde nadrukkelijk dat de diakens tot de gewijde ambtsdragers behoren.
Toch was de discussie over het herstel van het diaconaat op het Concilie zeer levendig en hard. Niet zozeer omwille van de zaak zelf, maar omwille van de binding met het kerkelijk celibaat. Voor de enen was een herstel van het diaconaat nutteloos als men niet gehuwde mannen tot dit ambt toeliet. Voor de anderen was juist dit laatste een aanval op de regel van het celibaat.
Pas een jaar na de eerste felle discussie werd de kwestie afgerond. Het principe van het herstel van het diaconaat werd met een heel grote meerderheid goedgekeurd. Dat het voor gehuwde mannen werd opengesteld, kreeg een ruime twee-derden-meerderheid, maar het voorstel om jonge mannen zonder verbintenis van het celibaat tot diaken te wijden werd met een grote meerderheid afgewezen.

De motieven van het Concilie
Als men het geheel van de conciliaire documenten doorloopt, komen er verschillende motieven naar voor. In de hoofdtekst uit de Constitutie Lumen Gentium (III, art.29) staat de pastorale nood vooraan: “Omdat voor de Kerk zeer levensnoodzakelijke taken bij de huidige kerkelijke ordening in talrijke gebieden van de Kerk slechts moeizaam kunnen uitgeoefend worden, kan in de toekomst het diaconaat als een eigen en permanente hiërarchische trap opnieuw worden ingesteld”.
In het Decreet over de Katholieke Oosterse Kerken (art. 17) klinkt de optie beslister en ook anders gemotiveerd: “Opdat de oude kerkordening van het wijdingssacrament in de Oosterse kerken opnieuw tot gelding zou komen, wenst deze heilige synode dringend dat het instituut van het permanente diaconaat, daar waar het in onbruik was geraakt, opnieuw wordt opgericht”.
In het Decreet over de Missieactiviteit van de Kerk (II, art. 16)
komt het pastorale motief opnieuw naar boven, maar aangevuld en ondersteund met een zeer origineel motief: “Daar waar de Bisschoppenconferenties dit voor goed houden, dient de "ordo” van het diaconaat als bestendige levensstaat opnieuw ingevoerd te worden, volgens de normen van de Constitutie over de Kerk (Lumen Gentium). Want het is maar goed, dat mannen die in feite een diaconale dienst uitoefenen, hetzij als catechisten in de verkondiging van Gods Woord, hetzij in de leiding van afgelegen christelijke gemeenschappen in naam van de priester en de bisschop, hetzij in de uitoefening van sociale of caritatieve werken, door de van de apostelen overgeleverde handoplegging gesterkt worden en met het altaar enger verbonden, opdat zij hun dienst met hulp van de sacramentele diaconale genade werkzamer kunnen vervullen". Een gedachte die eerder door Kardinaal L Suenens was naar voor gebracht.

Wezen en taken van het diaconaat volgens het Concilie
Het diaconaat behoort volgens het Concilie tot de sacramentele orde. Het maakt samen met het bisschopsambt en met het priesterambt deel uit van “de hiërarchie” of het gewijde ambt, hetwelk wezenlijk tot de constitutie van de Kerk behoort.
Dan zegt het Concilie, met een tekst ontleend aan zeer oude kerkelijke documenten, dat zij “non ad sacerdotium, sed ad minis-terium” (“niet voor het priesterschap maar voor de dienst”) worden gewijd. Een oude formule, die oorspronkelijk wel bedoeld was als een afweer tegen aanspraken van diakens op priesterlijke taken, zoals die in de oude en middeleeuwse kerk zijn voorgekomen en die dan ook meegespeeld hebben in het verval van het diaconaat. Hier in deze context wil de tekst onderstrepen dat het diaconaat door het Concilie niet gezien wordt als een stap naar het priesterschap, maar als een eigenstandig kerkelijk ambt, dat als doel heeft de op de hele Kerk rustende taak van dienstbaarheid ambtelijk gestalte te geven. En misschien mogen wij er ook in horen dat de diakens geroepen zijn om, zelf behorende tot de gewijde ambtsdragers, heel speciaal de diaconale roeping van alle gewijde ambtsdragers te belichamen en te vrijwaren.
De taken van de diaken worden in Lumen Gentium heel algemeen omschreven als de “diaconie van de liturgie, het woord en de caritas”, dat alles “voor het Volk Gods” en “in communie met de bisschop en zijn presbyterium”. Wat dan geïllustreerd wordt met een tiental concrete taken, waarvan de meeste in de liturgie thuishoren.
In de hoger geciteerde tekst van het Decreet over de Missieactiviteit is er, zoals gezegd, ook spraak van taken als catechist of leider van afgelegen gemeenschappen, maar ook van niet nader bepaalde sociale en caritatieve activiteiten. Het is dus zeker niet juist dat het Concilie de taken van de diaken zou beperkt hebben tot de liturgie.

Op zoek naar een scherpere profilering
De beslissing om het permanent diaconaat opnieuw op te richten, was overgelaten aan de plaatselijke Bisschoppenconferenties, mits de toelating van Rome. In heel wat gebieden van de Kerk -zoals bij ons – zijn de bisschoppen vrij vlug en met enthousiasme ingegaan op deze mogelijkheid. Er zijn echter tot op heden ook Bisschoppenconferenties die dit niet hebben gedaan. Voor beide beslissingen waren er goede pastorale gronden.
Het nieuwe diakenambt heeft ook bij ons een wisselend aantal kandidaten gekend, vooral omdat het niet zo gemakkelijk was, noch voor de priesters, noch voor de diakens of kandidaat-diakens zelf, hun plaats te vinden in het kerkbestel en het kerkgebeuren.
Aan de oorzaak van deze moeilijkheden ligt het feit, dat het nieuwe ambt in veler ogen een duidelijke profilering mist. Daarom is het ook heel begrijpelijk dat men, bij ons zoals elders, steeds meer op zoek is gegaan naar een scherpere profilering van het diakenambt.
De reflectie op het diaconaat is inderdaad pas na het Concilie goed op gang komen. Waar zoals gezegd in de hoofdtekst van Lumen Gentium de invulling van de concrete taken sterk liturgisch gekleurd was, werd in de latere beleidsdocumenten (o.m. van de Duitse Bisschoppenconferentie) de profilering verder doorgetrokken in de richting van de “broederdienst” en de belichaming van de diaconale zending van de Kerk in de wereld.
Het probleem is evenwel niet zo gemakkelijk op te lossen. Enerzijds heeft het diakenambt van zijn stichtende oorsprong uit gezien een nogal brede invulling. Zeker, er is “de zorg voor de weduwen”, dit wil zeggen: voor de armen binnen de gemeenschap, maar er is ook de dienstverlening naar de apostelen toe, waardoor het diaconaat duidelijk een soort invalsfunctie heeft. De aanstelling van “de zeven” geschiedde volgens het verhaal van Handelingen tegelijk om de zorg voor de griekssprekende weduwen beter waar te maken en om de apostelen ten dele vrij te maken voor andere, prioritaire taken. Ook uit de “diakenspiegels” van het Nieuw Testament kunnen we opmaken dat naast de zorg voor de armen ook de dienst van de gemeenschap in haar liturgisch leven en in het bestuur van de gemeenten voor de diakens voorzien was.
Anderzijds is het zo dat de zorg voor de armen, of breder gezegd:
de caritatieve en maatschappelijke taak van de diaken, principieel een taak van alle christengelovigen was en is, en dat zij zowel vroeger als nu door heel wat andere mensen werd en wordt uitgeoefend. De rol van “brug met de wereld” is traditioneel juist de roeping van de lekengelovigen, wat het Concilie trouwens duidelijk heeft herhaald. De taak van de diaken is dus alles behalve exclusief aan hem voorbehouden.
“Dienen”, het kernbegrip voor de omschrijving van het diaconaat, is een specifiek bijbels en oerchristelijk begrip, dat wezenlijk vele dimensies bestrijkt. Allereerst is het een dienen van God of van de Heer Jezus, maar ook een dienen van de broeder en zuster, van de concrete medemens, en tenslotte ook een dienen van de gemeenschap, in vrije diensten of in ambtelijke en gewijde dienst.
God dienen verwijst in de Heilige Schrift allereerst naar de eredienst in de cultus en in het leven. Staande voor het aanschijn van God noemt de biddende mens zichzelf Gods “dienaar” of “dienares”. Dienen is doen wat de Heer vraagt en dit sluit dan vaak ook een speciale zending in. Alle speciale gezondenen uit de heilsgeschiedenis – van Mozes en de profeten tot Jezus en zijn apostelen – worden Gods “Dienaren” genoemd en het is ook in die hoedanigheid dat zij zijn vrienden worden genoemd.
Gezien de band die Jezus heeft gelegd tussen de twee grote geboden, moeten “God dienen” en “de mensen dienen” ook nadrukkelijk bij elkaar worden gehouden. En zo moeten ook liturgie en diaconie wezenlijk met elkaar verbonden blijven, ook in het diakenambt.
Om al die redenen lijkt het mij duidelijk dat alleen een soepele invulling van de taken recht doet aan het wezen van dit kerkelijk ambt. Geen van de wezenlijke dimensies van het geloof en de zending van de Kerk mogen uitgesloten worden.
Toch is er nood aan een pastorale en spirituele opheldering van de inhoud van het diaconaat, aan een sterkere profilering en aan een visie op de toekomst van dit oude en jonge ambt. Hierbij zullen we onze inspiratie moeten putten uit de traditie, maar evenzeer uit de actuele en toekomstige noden van de kerk en de wereld.
Een ambt ontstaat, daar waar een gemeenschap of de leiding van die gemeenschap een bepaalde taak zo levensbelangrijk vindt, dat men de uitoefening van die taak niet zomaar overlaat aan het vrije initiatief, maar blijvend en institutioneel, openlijk en formeel toevertrouwt aan een wel bepaalde persoon.
Bij een kerkelijk ambt komt daarbij dat men gelooft dat dit gebeurt in naam van God en van de Heer Jezus, de Herder van zijn Kerk. Hier schept een ambt niet alleen een band tussen de gemeenschap en een persoon, maar daarenboven een heilige band met de Heer Jezus zelf.
In strijd met wat men vaak denkt, is een ambt geen teken van een onpersoonlijke structuur, maar juist omgekeerd de binding van een sociale taak op een hoogst persoonlijke wijze aan die of die persoon. De apostelen zeggen niet; “Er moet voor die weduwen worden gezorgd”, maar ze zeggen: “Gij zult dat doen!” en zij stellen daartoe “de zeven” aan, die hoogst persoonlijk daarvoor verantwoordelijk zijn voor het aanschijn van God en van de gemeenschap.
De hoogste kerkelijke vorm van zulke persoonlijke toewijding aan een levensbelangrijke taak vormt de heilige wijding. De Kerk gelooft dat doorheen de handoplegging en het gebed de Heer Jezus zelf zijn handen legt op iemand, dat Hij die zwakke mens de bijstand van Gods Geest schenkt en zijn persoon tot blijvend instrument maakt van zijn eigen werking ten bate van het leven van de wereld.
Een gewijde diaken is dus iemand, die zo verregaand als het mogelijk is, met heel zijn persoon en voorgoed, aan de diensttaak van de diakonia is toegewijd. Naar de gemeenschap van de gelovigen toe gezien is hij niet alleen een functionele animator van “de caritas” in een “kerk van de caritas”, maar hij is degene die daarvan het sacramentele beeld is, een levend en heilig symbool van de dienstbaarheid van Christus zelf.
Het is mijn overtuiging dat juist daar de beste profilering ligt voor het diaconaat van vandaag en morgen, op voorwaarde dat wij allen samen opnieuw wat beter ontdekken wat de betekenis is van de sacramentele symbolische orde.
Dit betekent echter niet dat de concrete opvulling van de diensttaken van de diakens onbelangrijk zou zijn, integendeel. Die diensttaken moeten zo bepaald en beleefd worden, dat zij het sacramentele geheim niet verduisteren maar openbaren, en dat zij het bewijs leveren dat goed beleefde sacramenten noodzakelijk stuwen naar de praxis. Een wijding waaraan de werkzaamheid ontbreekt, is een tegenspraak en een vloek.
Daarom menen wij dat de gewijde diaken wel degelijk verschillende taken kan op zich nemen die niet specifiek voor zijn ambt zijn, maar dat toch steeds in zijn benoeming en in zijn takenpakket de dimensie van de “diaconia caritatis” bewaard moet blijven. In zijn liturgische, catechetische of pastorale taken zal hij de man zijn, die binnen de gemeente waakt over de dienstbaarheid van de liefde, allen aan haar herinnert en ze zelf belichaamt door zijn voorbeeld.
God werkt ook buiten de sacramenten om. Dat was reeds in de hoge scholastiek een aanvaarde stelling. Wij zijn er trouwens getuige van en wij erkennen het vol blijdschap. “Diaconale” diensten geschieden ook ver buiten het bereik van de gewijde diakens.
Zijzelf treuren daar niet om, integendeel. Want enerzijds kunnen het de vruchten zijn van hun engagement en hun voorgaan in dit dienen, en anderzijds kunnen het aanmoedigingen en prikkels zijn om zelf tenvolle deze diaconale dienstbaarheid te beleven. En ook voor de diaken, zoals voor elke ambtsdrager of elke geroepene, geldt het woord van Johannes de Doper: “Hij moet groter worden, niet ik”! Hij is als “de vriend van de bruidegom”, die terwijl hij de gasten ontvangt, een gevoelig oor heeft voor elk geluid dat wijst op het komen van de bruidegom. Ook hier gaan de twee dimensies samen.

En de spiritualiteit?
De spiritualiteit van de diaken zal getekend zijn door het wezen van zijn ambt, door zijn wijding en door zijn levensstaat als gehuwde of ongehuwde.
Vanuit het wezen van zijn ambt komt natuurlijk vooral de dienstbaarheid naar voor, een dienstbaarheid geworteld in de liefde voor de Heer zelf en voor zijn broeders en zusters, maar ook liefde voor de Kerk, die hij in zijn ambt vertegenwoordigt. Vandaar ook zin voor verantwoordelijkheid en solidariteit.
De sacramentele wijding roept op tot een spiritualiteit van toewijding en trouw, van een diep totaal gegeven zijn en van een zich blijvend aangesproken en gezonden weten vanwege de Heer.
De gehuwde diaken zal allereerst in eigen gezin zijn diaconaat waarmaken en zal er over waken dat hij nooit in zijn diakenwerk vlucht voor zijn gezin. In zijn trouwe huwelijksliefde, in de gelovig beleefde relatie met zijn echtgenote en de kinderen, in het sacrament van het huwelijk, zal hij een bijkomende kracht vinden om in de bredere gemeenschap met volharding dienstbaar te blijven. De ongehuwde diaken wordt door zijn wijding en zijn diakenambt opgeroepen om het ongehuwd zijn te beleven als een vrij zijn voor het Rijk Gods, als een heilig offer, als een getuigenis voor de bovenaardse waarden en werkelijkheid. Maar ook hier zullen de vrije dienstbaarheid en de trouw aan de roeping bepalend zijn.

Besluit
Ik wil deze reflectie over het diaconaat niet besluiten zonder heel oprecht onze diakens te danken voor de stap die zij gezet hebben, voor hun diaconale inzet op alle fronten, voor de bemoediging en de steun die hun keuze ook voor ons allen betekent. Maar ook de echtgenoten van de gehuwde diakens wil ik in deze dank betrekken. Zij steunen hun mannen, zij delen in hun diaconale taken, zij dragen ook de last van hun afwezigheid.
Met de gekende tekst uit de wijdingsliturgie bid ik dat God die in het herstelde diaconaat en in het leven en het engagement van onze diakens het goede werk is begonnen, het ook moge voltooien!

+ Paul Van den Berghe
Bisschop van Antwerpen

Mgr. Luc Van Looy ging de wijdingsviering voor. Tijdens zijn homilie beklemtoonde hij de eigenheid van het ambt van diaken: te waken over de dienstbare dimensie binnen onze kerkgemeenschap.
Mgr. Van Looy: “Een diaken is een man van de Kerk, van een dienende Kerk, geënt op die éne wijnstruik die Christus is. Daarop geënt blijven is mogelijk, omdat wij geloven dat het niet ons werk is. In de roeping van de diaken en de priester is God zelf aan het werk, omdat die wenst dat mensen elkaar dienen om zo de liefde van God zelf zichtbaar en bereikbaar te maken. Elke geroepene is zoals de wijnstruik, die gevoed wordt door de wortels. De psalm zegt dat de wijngaard zijn ranken uitstrekt tot de zee. Geroepen, gezonden dus, om vruchten te dragen.

Deze vruchten hebben in het bijzonder vier kenmerken:

 Een eerste is de bevrijdende liefde van Christus voor ons, die ons doet groeien en ontwikkelen. Deze liefde raakt ons zo diep dat er een verbondenheid ontstaat, gelijk aan de band tussen de takken van een wijnstruik en zijn wortels.

 Een tweede vrucht is de kracht om naar anderen toe te gaan om dienende liefde te zijn. Het beeld dat de geroepene, in het bijzonder de diaken, typeert, is de voetwassing op het Laatste Avondmaal. Een diaken toont het dienende gezicht van de Kerk vanuit zijn verbondenheid met Jezus zonder voorwaarden of voorbehoud, vergevend waar het misging, bevestigend waar het goed is, nooit betuttelend, maar vol zorg en mededogen.

 Een derde vrucht, zoals de ranken van de wijnplant reiken tot de zee, is de brede missionaire aandacht. De Geest wordt over de geroepene afgesmeekt opdat hij zou uittrekken tot de verste hoeken van de wereld. Dit wijst erop dat we niet gezonden worden enkel tot de gelovige gemeenschap, maar dat het Woord en de dienst van Christus bedoeld zijn voor iedereen. In het bijzonder zelfs voor diegenen die niet spontaan openstaan voor het Woord, voor de mensen die in de samenleving minder kansen krijgen, mensen die wellicht enkel van de Kerk nog steun en erkenning verwachten. De dienst van de Kerk wenst inderdaad te reiken tot de meest vergeten hoek van de samenleving.

 Ten slotte zal de vrucht van de zending een gemeenschap opbouwen, waar iedereen ontdekt broeder en zuster te zijn voor elkaar, omdat we geënt zijn op dezelfde wortel die Christus heet, Messias, Diegene die gezonden is ‘om aan armen de Blijde Boodschap te brengen, blinden te doen zien, gevangenen te bevrijden, en een jaar van genade af te kondigen’.
Vandaag laat God het licht van zijn gelaat over ons schijnen. God lacht ons weer toe zodat we gered zullen zijn.”

De bisschop besloot de homilie met een gebed:

God, bescherm wat uw eigen hand heeft geplant,
het stekje dat Gij hebt gekweekt.
Zuiver het van onnodige takken.
Doe het groeien tot een grote, wijd reikende boom
waaronder al wie bescherming nodig heeft, veilig kan schuilen.
Zegen deze mensen opdat ze vruchten dragen,
vruchten die blijvend zijn.

De diaken: levend midden in de Kerk
1 Inleiding

In de volmaakte harmonie van de natuur houden alle onderdelen elkaar in evenwicht en zorgen voor elkaar. Zo zorgt de wind er in de herfst en de winter voor, dat de bomen van hun oude takken worden ontdaan om het volgend voorjaar een schoon begin te kunnen maken. In een boomgaard verricht een mensenhand dat werk, soms zo ingrijpend dat de boom wel van zijn kracht beroofd schijnt te zijn. Maar in de lente zal een weelderige bloesem het tegendeel bewijzen. “Snoeien doet bloeien”.
De Vaders van het Tweede Vaticaans Concilie hebben grondig gesnoeid aan het ons vanouds vertrouwde beeld van de Kerk. Zo bijvoorbeeld aan de treden die een seminarist tot het priesterschap voerden. De klerikale tonsuur, die vroeger de intrede markeerde in de kerkelijke stand, is afgeschaft, zelfs als symbolische handeling. De vier zogenaamde ,,lagere wijdingen": ostiarius, lector, exorcist en acolyth, zijn als zodanig verdwenen. Het bestaat niet meer. Wat blijft er na al deze ingrepen nog over? Sommigen hebben zich teleurgesteld afgewend van wat hun een mismaakte Kerk toescheen. Maar in werkelijkheid is het de oorspronkelijke gestalte van de Kerk, die zich thans weer in alle zuiverheid en vruchtbaarheid aan de wereld vertoont.

2. Sacramentum ordinis

De gestalte van de Kerk in deze wereld wordt voor een belangrijk deel bepaald door het kerkelijk ambt, het gewijde ambt. Zoals de Kerk als geheel haar oorsprong heeft in het sacrament van het doopsel, zo heeft dit gewijde ambt zijn oorsprong in een ander sacrament, dat men het ,,priesterschap" noemde, maar dat wij juister aanduiden met de term ,,wijdings-sacrament". Een andere naam voor het wijdingssacrament is Sacramentum ordinis, het sacrament van de orde. Dit sacrament schept orde, een heilige rangorde, een hiërarchie.
Allereerst schept het wijdingssacrament orde door binnen de grote ongedifferentieerde veelheid van christengelovigen een kleine groep af te zonderen en deze groep op een bepaalde manier te ordenen ten opzichte van en tegenover de anderen. Het sacrament van de orde bewerkt in de gemeenschap der gelovigen een goede vorm van polarisatie, zoals een magneet de ijzerdeeltjes richt en ordent. Of met een ander beeld: het sacrament van de orde ordent de ene, ondeelbare Kerk tot een lichaam met een hoofd. (Primaire geleding van het gewijde ambt). Het wijdingssacrament schept orde behalve in de Kerk, ook onder de dragers van het gewijde ambt zelf. Het ene wijdingssacrament is namelijk op verschillende manieren in verschillende bedienaren aanwezig. Het gewijde ambt is weliswaar een, zoals de Kerk zelf een is, maar deze eenheid is geleed. De authentieke geleding van het gewijde ambt is door het Concilie opnieuw tot helderheid gebracht.
De volheid van het wijdingssacrament wordt verleend in de bisschopswijding. De bisschop is de eerste en eigenlijke bedienaar van het gewijde ambt. Hij is gezonden om tegenover het volk Gods op eminente en zichtbare wijze de rol van Christus zelf te vervullen. Hij moet in de Persoon van Christus als Leraar, Herder en Hogepriester optreden (vgl. Lumen Gentium n. 21). Deze bisschop deelt van de volheid van zijn zending tot dienstbaarheid mee aan andere personen. Hij heeft zijn ,,helpers" (Lumen Gentium n. 20). Binnen de eenheid van het gewijde ambt staat hij in zeker opzicht tegenover hen. Hij onderscheidt zich van hen, doordat het wijdingssacrament in hem volmaakt aanwezig is, terwijl het in zijn helpers aanwezig is in afhankelijkheid van hem. Alles wat zijn helpers zijn – en zij zijn werkelijk dragers van het ene gewijde ambt, zij zijn als ambtsdragers tot een totale dienstbaarheid gezonden aan hun broeders, zij vertegenwoordigen Christus reëel op zichtbare wijze -, zijn zij in zoverre zij deelhebben aan de volheid die in de bisschop aanwezig is.

3. Secundaire geleding van het gewijde ambt

Het sacrament van de orde schept in de Kerk als geheel de grondverhouding van gewijde en niet-gewijde gelovigen, dus: van ambtsdragers en leken. Het brengt vervolgens binnen de dragers van het gewijde ambt de geleding tot stand van bisschop en helpers. Tenslotte doet het sacrament zijn ordenende kracht gelden binnen de groep van helpers. Hoewel als geheel volkomen afhankelijk van de bisschop, is deze groep opnieuw in tweeën geleed. Het wijdingssacrament is op twee verschillende wijzen in deze groep aanwezig. Door twee verschillende bedienaren wordt de bisschop geholpen, door priesters namelijk en door diakens (Lumen Gentium n. 20). De grote primaire geleding van het gewijde ambt in bisschop en helpers wordt in de groep van helpers begeleid door de kleine secundaire geleding van priesters en diakens.
(Betrekkingen in het gewijde ambt). Kunnen we de betrekking tussen de drie verschillende dragers van het gewijde ambt nader omschrijven? Wat de betrekking niet is, lijkt vrij eenvoudig aan te geven. Bisschop, priester en diaken zijn niet drie punten op een rechte lijn, of de lijn nu horizontaal dan wel verticaal verloopt. Zij zijn geen driemanschap: daarvoor zijn priester en diaken te wezenlijk van de bisschop afhankelijk. Zij zijn evenmin de drie opeenvolgende sporten van een ladder: want de diaken heeft een rechtstreekse band met de bisschop, die niet via de priester loopt. En bovendien: in zoverre priester en diaken beiden evenzeer van de bisschop afhankelijk zijn, staat de priester op gelijke hoogte als de diaken. Vormen bisschop, priester en diaken dan misschien de drie hoekpunten van een driehoek, waarbij de bisschop als tophoek een gedeelte van zijn volheid aan de priester overdraagt en een ander gedeelte aan de diaken? Ook deze figuur moeten wij afwijzen, want zij wekt de foutieve indruk dat de priester geen deel heeft aan de zending tot dienstbaarheid, die de bisschop eigen is en die deze in dit geval enkel op zijn diaken zou overdragen.
Wat de betrekking tussen de drie verschillende dragers van het gewijde ambt wel is, is moeilijker aan te geven. Wat de betrekking betreft tussen de bisschop en de diaken: zij zal verderop ter sprake komen. Het helpersambt van de diaken zal blijken een louter instrumentale functie te zijn. Het helpersambt van de priester daarentegen is ten opzichte van de bisschop veeleer een medewerkende functie, zij het dan ook in afhankelijkheid en gehoorzaamheid. In zoverre nu de priester als medewerker in zekere zin naast de bisschop staat, mag hij de diaken – op dezelfde titel als de bisschop dat doet – als zijn instrument beschouwen. In zoverre de priester echter in zijn priesterlijke functie van de bisschop afhankelijk is, staat hij weer meer naast de diaken.
Kort samengevat de drie termen bisschop, priester, diaken staan met elkaar niet mechanisch, maar organisch in verbinding. Zij vormen tezamen een levende eenheid van twee relaties : een grote relatie tussen de bisschop en zijn helpers, en een kleine relatie – van de grote afhankelijk -tussen priesters en diakens. De organische eenheid van het gewijde ambt is dus niet monolithisch, evenmin als de eenheid van de Kerk als geheel, maar opgebouwd uit verschillende geledingen. Binnen dit raam, dat door de Kerk in de wereld en door het gewijde ambt in de Kerk wordt gevormd, ontvangt de diaken zijn functie en betekenis.

4. Functies van de diaken

De functie van de diaken, als wij ons die nog van een vijftien, twintig jaar geleden herinneren ( 1959-1964), was destijds tot een minimum gereduceerd. Het diaconaat als eigen hiërarchisch rang was een farce geworden, enerzijds door zijn opgeslotenheid binnen de seminariemuren en door het geringe aantal hem toevertrouwde taken, anderzijds door een gebrekkige liturgische praktijk. Om in deze situatie verandering te brengen, kwam het Vaticaans Concilie dan ook met een drievoudige vernieuwing.
a. ,,Het diaconaat wordt als een eigen en blijvende hiërarchische rang hersteld. Het mag verleend worden aan mannen van rijpere leeftijd, ook als zij gehuwd zijn, evenals aan bekwame jongeren, voor wie nochtans de wet van het celibaat moet blijven" (Lumen Gentium n. 29).
b. De diaken krijgt een reële en verstrekkende functie toebedeeld (zie onder).
,,Bij de liturgische vieringen moet iedereen, hetzij bedienaar, hetzij gelovige, bij de vervulling van zijn functie uitsluitend en volledig datgene doen, wat hem krachtens de aard van de zaak en de liturgische richtlijnen toekomt" (Sacrosanctum Consilium n.28).
Op deze drievoet rust het herstelde diaconaat.
De functie nu van de diaken staat in Lumen Gentium n.29 als volgt beschreven ,,Aan de diaken komt het toe, voorzover het hem door het bevoegde gezag wordt toegewezen, het doopsel plechtig toe te dienen, de Eucharistie te bewaren en uit te reiken, in naam van de Kerk bij het huwelijk te assisteren en het in te zegenen, de teerspijze naar de stervenden te brengen, aan de gelovigen de heilige Schrift voor te lezen, het volk te onderrichten en aan te moedigen, de eredienst en het gebed van de gelovigen voor te zitten, de sacramentaliën toe te dienen, de uitvaartdienst en de begrafenisritus te leiden. Zij zijn bestemd voor de functies van liefdadigheid en administratie". Samenvattend gezegd ,,Zij staan in dienst van het volk Gods door de diakonie van de liturgie, het woord en de liefdewerken".

5. Liturgische functie van de diaken

De drie functies die het Concilie aan de diaken toedeelt, de liturgische, de pastorale en de sociaal-caritatieve functie, zijn niet zonder onderlinge samenhang. Van deze drie is de liturgische functie ongetwijfeld de belangrijkste. Want is de liturgie ,,bron en hoogtepunt" (Sacrosanctum Consilium n.10) voor het leven van de Kerk als geheel, dan toch zeker niet minder voor de dragers van het gewijde ambt. Deze liturgische functie van de diaken staat, behalve in de zojuist aangehaalde tekst uit Lumen Gentium n.29, uitvoerig beschreven, voorzover het de viering van de Eucharistie betreft, in de Constitutie over de Heilige Liturgie en in het Algemeen Statuut van het nieuwe Romeins Missaal. Uit die teksten ontstaat het volgende beeld van de diaken.
Bij de viering van de Eucharistie heeft de diaken op de eerste plaats een taak ten aanzien van het verloop van de dienst. Hij fungeert als een soort ceremoniemeester en draagt als zodanig ook zorg voor de ,,daadwerkelijke deelname" aan de liturgie van de gehele gemeenschap (Sacrosanctum Consilium b.v. n. 14). Op de tweede plaats is de diaken belast met de verkondiging van het evangelie. Het evangelieboek ontvangt hij dan ook uit de handen van de bisschop als teken van zijn zending. Wanneer hij in de H. Mis op het punt staat het evangelie te verkondigen, ontvangt hij van de bisschop daartoe uitdrukkelijk de opdracht en de zegen. Tenslotte vervult de diaken een taak aan het altaar zelf, het middelpunt van de liturgische bijeenkomst. Hij neemt de offergaven van het volk aan en legt die de bisschop (of zijn plaatsvervanger de priester) in handen. Uit handen van de bisschop ontvangt hij de geconsacreerde gaven weer om ze aan het volk uit te reiken. Deze laatste der drie liturgische taken is zeker ook de oudste. Van deze eigenlijke eucharistische taak zijn de andere twee (de verkondigende en de ceremoniële) slechts uitbreidingen. Waarbij wij tevens kunnen bedenken, dat het Griekse woord diakonos primair ,,tafeldienaar" betekent.
(Dienst van de kelk). De traditie der eerste eeuwen had aan de bedienaar van de eucharistische tafel één bijzondere dienst bij voorkeur toevertrouwd, te weten de dienst van de kelk. Het Concilie heeft deze traditie hersteld. De diaken draagt zorg voor de kelk. Op drie belangrijke momenten van de Mis komt dat tot uiting: bij de offerande en bij de communie, zoals we reeds zagen, maar ook meer in de nabijheid van de Consecratie. Wanneer de bisschop namelijk aan het slot van de Canon de heilige Gedaanten in een offergebaar omhoog heft, wordt hij geassisteerd door de diaken die de kelk draagt. Deze taak van de kelk is wel de oudste en de meest specifieke van heel de diaconale functie. We moeten hier een ogenblik halt houden om de treden die we zijn afgedaald, te overzien. Uitgaande van de ene grote gemeenschap van christengelovigen in deze wereld zijn we bij de tweedeling: ambtsdragers en leken, terechtgekomen. Vervolgens zijn we binnen het gewijde ambt op een nieuwe tweedeling gestoten, namelijk, die tussen de bisschop en zijn helpers, speciaal de diaken. De diaken verricht functies op sociaalcaritatief, pastoraal en liturgisch niveau en deze laatste bereiken tenslotte een specifieke vorm in zijn zorg voor de kelk. Van deze specifieke vorm uitgaande moeten we nu proberen de betekenis van de diaken voor de Kerk te verstaan.

6. Twee mogelijke interpretatie

Diaken en kelk horen op een of andere manier bij elkaar. Kunnen we die manier nauwkeuriger bepalen? Sommige auteurs hebben het als volgt gedaan. De taken van de diaken, zeggen zij, betreffen alle de communicatie tussen de bisschop aan het altaar en het volk Gods. Welnu, het heilig Bloed wordt als het ware vanaf het altaar over het volk uitgesprenkeld, zoals in het Oude Testament het verbondsbloed aan de voet van de berg Sinaï (Ex 24,8). Deze bloedbesprenkeling is een echt ,,communicatieve" handeling. Dus komt de diaken, de ,,communicatieve" figuur bij uitstek, het meest voor deze dienst in aanmerking. Deze verklaring is door de eeuwen heen vaker naar voren gebracht.
Maar er is nog een tweede mogelijkheid om het verband tussen diaken en kelk te verduidelijken. We zouden daarvoor ons gezichtsveld wat moeten verbreden en in onze beschouwing de grote analogie moeten betrekken, die bestaat tussen de wereld van de liturgie en die van ons menselijk leven van alle dag. We moeten opnieuw in analogieën leren denken. Ons menselijk verstand kan immers alleen leren kennen hetgeen het nog niet kent, aan de hand van hetgeen het reeds kent. Onze kennis klimt van nature op van het lagere naar het hogere, endaarbij maakt zij gebruik van de overeenkomsten, de analogieën tussen de onderscheiden niveaus van de ene werkelijkheid.
Deze algemeen-menselijke, concrete (dus : niet abstraherende) manier van denken is – uiteraard – altijd zeer ,,ad rem" geweest in de liturgie en is daar altijd levend gebleven. Zij heeft ertoe bijgedragen dat diaken en kelk reeds zeer vroeg met elkaar in verband zijn gebracht op grond van hun onderlinge analogie. Die analogie willen wij nagaan. Daartoe moeten we allereerst het gebruik van de kelk in de liturgie zien tegen de algemene achtergrond van ons gewone menselijk handelen door middel van instrumenten.

7. Algemeen-menselijke achtergrond

Ons menselijk bestaan is, in tegenstelling tot dat der dieren, niet door een instinct feilloos aan zijn omgeving aangepast. Voor zijn instandhouding heeft het kunstmatige vormen nodig, en daarom bouwen wij huizen, naaien wij kleding en bereiden ons voedsel. Niet alleen op het niveau van ons bestaan, ook op dat van ons handelen blijkt ons lichaam zelden voldoende toegerust. Dank zij ons verstand kunnen wij die leemte opvullen door ons instrumenten te vervaardigen. Ten einde gemakkelijker met de materie om te kunnen gaan, zonderen wij een klein stukje materie af en geven het een zodanige vorm, dat het tussen ons en de dingen waarmee wij omgaan, komt in te staan. Het wordt een middel / midden; -het Latijn en het Frans bijvoorbeeld hebben daar een en hetzelfde woord voor: ,,medium", ,,moyen". Dat betekent niet, dat onze instrumenten halverwege tussen ons en de dingen waarmee wij omgaan, in staan. Sommige instrumenten vervolmaken onze handen met het oog op de dingen, zoals het snoeimes de handen van de landman; andere instrumenten fungeren in omgekeerde richting, zij zitten meer aan de dingen zelf vast en passen ze aan onze handen aan. Van zulke instrumenten bedienen wij ons bijvoorbeeld bij onze maaltijden. Wij reiken elkaar spijs en drank aan, en wij kunnen dat alleen maar doen – voor de drank is dat evident – door middel van en in vaatwerk, in een vat. De drinkbeker is een zuivere vorm van een instrument, omdat hij geen doel in zich is, maar enkel dient om in zich op te nemen en van zich uit te laten gaan (het Latijn heeft een woord voor vat en instrument tegelijk: ,,vas"). De beker ontvangt zuiver het geen wij eraan toevertrouwen en hij staat het ontvangene ook weer ongerept af. Hij is als instrument geheel transparant.

8. Onderscheiden niveaus in de liturgie

Tegen deze algemene achtergrond van ons gewone menselijke handelen door middel van instrumenten moeten we ook de drinkbeker zien, die in de liturgie voorkomt. De drinkbeker hoort bij de maaltijdhandeling waarin het eucharistische offer sacramenteel wordt gevierd. Deze beker is toevertrouwd aan de diaken, omdat hij qua functie en betekenis een natuurlijke overeenkomst met hem vertoont. De functie en de betekenis van de beker op het lagere niveau van de maaltijdhandeling zijn analoog met de functie en de betekenis van de diaken op het hogere niveau van het ,,liturgisch personeel".
Het Tweede Vaticaans Concilie beeft tot het herstel van het diaconaat niet enkel maatregelen genomen, die het diaconaat op zichzelf betreffen, maar tevens de belangrijke liturgische maatregel, dat ,,bij de liturgische vieringen iedereen bij de vervulling van zijn functie uitsluitend en volledig datgene moet doen wat hem krachtens de aard van de zaak toekomt". Zonder deze maatregel zou het diaconaat een dode letter zijn gebleven: dank zij deze maatregel kan de diaken zich vrij ontplooien. Want het kan niet anders of in een volgens deze richtlijnen gevierde liturgie zijn de onderscheiden niveaus van maaltijdhandeling en liturgische bedienaren als zodanig herkenbaar. En wanneer zij herkenbaar zijn, dan treden zij ook met elkaar in relatie. En dan maakt de zorg van de diaken voor de kelk op het plan van de maaltijdhandeling aanschouwelijk, wat er op een hoger plan binnen het gewijde ambt gebeurt.
(Beker en diaken). De functie van een beker is instrument te zijn door middel waarvan wij elkaar te drinken geven. De functie van de diaken is op een hoger niveau: instrument te zijn door middel van wie de bisschop aan de gelovigen de geconsacreerde gaven uitreikt. De op zichzelf puur materiële functie van de beker heeft een betekenis : hij appelleert aan onze kennis. Hij maakt voor ons verstand op concrete wijze een bepaalde betrekking zichtbaar, de betrekking namelijk tussen datgene wat (in)geschonken wordt en datgene wat het geschonkene ontvangt. Analoog daarmee heeft ook de op zichzelf puur materiële functie van de diaken haar betekenis. Zij appelleert aan onze kennis, doordat de liturgische handeling zelf van de diaken op het inter persoonlijke plan een betrekking zichtbaar maakt van ontvangen en afstaan. De diaken krijgt in handen gelegd en geeft uit handen, zonder aan het ontvangene iets toe te voegen of af te doen. Hij heeft geen andere persoonlijke inbreng dan een transparantmidden, instrument te zijn.
De betekenis van de diaken is geen geïsoleerd feit. Zoals de beker een van de voorwerpen is, die een rol spelen op het van de maaltijdhandeling, zo is ook de diaken slechts een van de personen op het vlak van het gewijde ambt. Omdat alle ambtsdragers door het ene gewijde ambt omsloten worden, zegt de betekenis van de ene ambtsdrager tegelijk iets van de andere. Aan een geheel ontvangende ambtsdrager, die de diaken is, beantwoordt complementair een schenkende ambtsdrager, en dat is de bisschop. Zoals zich tegen de holle vorm van de beker het ingeschonkene aftekent, zo wordt analoog aan de ontvangende gestalte van de diaken de schenkende volheid van de bisschop zichtbaar. Wat zich op lager niveau voordoet aan de kelk, herhaalt zich op hoger niveau aan de diaken binnen het gewijde ambt. Onze kennis van de geleding binnen het gewijde ambt vindt aldus steun bij de kennis van de verhouding die reeds aan de beker als onderdeel van de maaltijdhandeling zichtbaar is.

9. Ambt en Kerk

De liturgie die door de bisschop wordt voorgezeten, in gemeenschap met zijn priesters en geholpen door zijn diakens, is geen klerikale privé aangelegenheid, maar het werk van de Kerk als geheel. De ene geloofsgemeenschap is in haar geheel betrokken bij en manifesteert zich in de liturgie. Zij manifesteert zich in haar verschillende functies en vooral in haar grote geleding van ambtsdragers en leken. Tot het inzicht in deze grote geleding komen wij niet langs de weg van een abstracte theorie, maar – zoals heel het procédé van onze kennis – aan de hand van wat wij concreet met onze zintuigen waarnemen.
Een van de eerste dingen die wij waarnemen in een goedgevierde liturgie, is het onderscheid tussen het niveau van de maaltijdhandeling en dat van de liturgische bedienaren; vervolgens ook het onderscheid tussen de verschillende bedienaren onderling. De bisschop zit de viering voor, hij wordt door zijn diaken geholpen. Dit onderscheid tussen bisschop en diaken is van betekenis voor de gehele Kerk.
(Diaken en volk Gods) Want zoals het niveau van de maaltijdhandeling in betrekking staat tot het niveau van de liturgische bedienaren, zo staat op zijn beurt het niveau van de liturgische bedienaren in betrekking tot dat van de Kerk als geheel. De drinkbeker die door de diaken werd ingeschonken en te drinken gereikt, heeft ons verwezen naar een analoge betrekking tussen de ontvangende diaken en de schenkende bisschop. Nu verwijst deze laatste betrekking opnieuw naar een volgende, nog bredere betrekking, namelijk die tussen het gewijde ambt en de leken. De geleding binnen het gewijde ambt zelf heeft uiteindelijk haar bestaansreden niet in haar efficiënt functioneren, maar in deze hoven zichzelf uitreikende betekenis.
De geleding van het gewijde ambt in bisschop en diaken is het concrete beeld voor de grote geleding van de Kerk als geheel. De Kerk is geleed in degenen die als gewijde ambtsdragers de dienst van Christus voortzetten, en daartegenover degenen die voor hun leven als christen geheel op deze dienst zijn aangewezen. Zoals het lichaam uit het hoofd zijn levenskracht en wasdom ontvangt (vgl.. Ef. 4, 15-16 ; Kol 2, 19), Zo is het volk Gods afhankelijk van haar ambtsdragers, door wie Christus de Kerk opbouwt en voltooit.
De analogie tussen bet gewijde ambt en de Kerk als geheel gaat nog verder. Bij de werkzaamheid van het gewijde ambt, speciaal van de bisschop, is de diaken geen eindpunt: hij dient integendeel als instrument, als midden. Het ontvangen van de diaken is gericht op doorgeven en uitdelen. Analoog geldt dat voor de Kerk. Het volk Gods onderweg kan er zich niet mee tevreden stellen door de dragers van het gewijde ambt te worden gediend. Het is tot volk Gods gemaakt door doopsel en vormsel, en het wordt als volk Gods dagelijks gevoed door de H.Eucharistie, om alles wat het door de bediening van het gewijde ambt heeft ontvangen, door te geven en uit te dragen. Zoals de beker wordt vol geschonken om te worden geledigd en zoals de diaken de kelk uit handen van de bisschop ontvangt om hem aan de gelovigen te drinken te reiken, zo hebben ook de gelovigen op hun beurt een analoge zending. ,,In de gewone levensomstandigheden van familie en maatschappij zijn zij door God geroepen, om door het vervullen van hun eigen opdracht, bezield met de Geest van het evangelie bij wijze van zuurdeeg als het ware van binnenuit tot de heiliging van de wereld bij te dragen" (Lumen Gentium n. 31).

10. Terugblik en besluit

Zo zijn wij beginnend bij een drinkbeker en zijn bedienaar tenslotte aangekomen op dit kerkelijke, wereldwijde niveau. Tussen dit hoogste niveau en dat van de maaltijdhandeling in ligt het liturgisch niveau van het gewijde ambt. Als tussenschakel verbindt het liturgische optreden van de bedienaren van dit ambt het meest concrete en bekende fenomeen van een drinkbeker aan de ene kant met de uiteindelijke, alomvattende geestelijke realiteit van de Kerk in deze wereld aan de andere kant. Deze bemiddelende functie kan het gewijde ambt weer vervullen, sinds het Tweede Vaticaans Concilie de bemiddelende functie van de diaken heeft vernieuwd, sinds het aan de bisschop zijn diaken heeft teruggegeven en aldus de authentieke geleding van het gewijde ambt in zijn totale functie en betekenis heeft hersteld.
Het voorwerp van onze beschouwing is zeker beperkt geweest. Toch geldt hier: in de beperking toont zich de diaken. Juist door de functie van de diaken eerst tot zijn meest specifieke vorm de zorg voor de kelk, te herleiden, konden wij de betekenis van de diaken in zijn concreetheid en in zijn uitgestrektheid enigszins op het spoor komen. De functies die aan de diaken daarnaast nog zijn toevertrouwd, dus zijn overige liturgische functies, zijn pastorale en sociaal-caritatieve functies beantwoorden qua structuur geheel aan zijn specifiek eucharistische taak. Zij zijn daarvan de echo’s op de verschillende terreinen van het leven der Kerk.
Maar, zou men zich kunnen afvragen, heeft door deze beperking tot zijn strikt liturgisch-eucharistische functie, de diaken als sacrament van de dienende Christus niet te weinig aandacht gekregen? Zeker, dat aspect is buiten beschouwing gebleven, maar bewust. En wel op grond van de volgende overweging. De sacramentele tekenwaarde van de dingen die in de liturgie voorkomen: voorwerpen, gebaren, handelingen, personen, en dus ook van de diaken, berust op de functie en de betekenis die hun van nature eigen zijn. Doordat bijvoorbeeld het water van nature naar schoonwassen verwijst, kan het voor ons in het doopsel een sacramenteel teken worden van de reiniging der zonden. Op soortgelijke wijze geldt van de diaken: eerst doordat hij zich midden in de Kerk vertoont ,,als iemand die dient" (Lc 22, 27), als iemand van wie iedereen, de bisschop zowel als het volk Gods, zich bedient, kan hij sacramenteel teken worden van de dienende Christus. Wij meenden aan het diaconaat als sacrament geen betere dienst te kunnen bewijzen dan door te proberen juist deze grondslagen opnieuw aan het daglicht te brengen.

Artikel van Dom Ad Lenglet: o.s.b., geboren in 1946, is monnik van de Abdij St.-Benedictusberg te Vaals. (Momenteel is hij abt in dezelfde Abdij te Mamelis).Studeerde in deze zelfde abdij en aan het Theologicum van de paters van de Heilige Harten te Simpelveld. Publiceerde in samenwerking met P. Andriessen een commentaar op de Brief aan de Hebreeën (Roermond 1971). Uit: Communio 1979 – 3

Malheureusement je n’ai pas pu assister à la journée de samedi avec Jacques Hars.

Il a abordé différentes problèmes dans le cadre d’une discussion sur l’église.

Il a parlé d’une théologie de la communication.

Il a aussi parlé d’une théologie de métissage. Un nom est Elizondo. Jacques Audinet, sociologue et croyant, y a aussi pensé.

Le métissage est intéressant comme principe de mélanger tout en gardant ses identités (dont on a si peur aujourd’hui).

Ce Dieu qui s’incarne, change au contact de l’homme. C’est appel lancer à Abram et à chacun de nous : va vers toi, ou va vers l’Autre.

L’homme ne va pas simplement vers un nouveau projet, et puis de projet en projet. Le projet auquel l’homme participe, est un projet qui est déjà en lui, et il est à la fois poussé dans le Dieu par Jésus qui s’est incarné, qu’il va également à la rencontre de Dieu qui vient à sa rencontre. Pourtant il reste une distance entre l’homme et Dieu dans cet rencontre. Cette distance est créatrice. Ce n’est pas simplement une frontiere entre deux parties, mais c’est un rencontre dans une espace ouverte, un no-men’s land, qui est une espace de création de nouveauté. C’est de là que la nouveauté surgit.

Encore quelques noms cités par l’orateur :
Gilde van broekhoven :

Barabasi : linked

Castells :

Michael Ende : the never ending story